Marc Augé (Poitiers, 1935) leva toda a vida observando humanos.
Estivesen en Togo ou no metro de Parides. Seica sexa esa curiosidade a que explica que o africanista fixésese famoso por acuñar un concepto ultramoderno e superurbano, que pasaría desapercibido en boca do comisario dunha feira de arte conceptual e que na de Augé soou a teoría para rozar o presente: os non-lugares, eses espazos anónimos que non son de ninguén e son de todos como os aeroportos, os supermercados ou as autopistas.
Pero dado que considera ao etnólogo unha ?testemuña do planeta? e ao antropólogo ?un especialista do presente?, non resulta estraño que Augé, co seu á espreita, se vaia metendo en todos os charcos, xa sexan seus ou alleos. O último é un ensaio titulado Futuro (Adriana Hidalgo editora). Non é unha paradoja nun examinador do hoxe? ?A paradoja reside noutro aspecto: a generalización dos problemas. Un etnólogo é un especialista do local, que non significa o mesmo que fai tempo. houbo un cambio de escala e todo ten agora unha dimensión planetaria. Esa é a paradoja: o etnólogo estuda a realidade social nun contexto e, hoxe en día, o contexto é sempre planetario. Ata para unha pequena tribo amazónica?.
Esa globalización, que vai por partes, está ao comezo dun medo que paraliza principalmente ás sociedades que antes vibraron con pujanza. Augé considera que hai temor a imaxinar o futuro e unha das razóns reside no que se perdeu sen que nada ocupe o oco.
?No XIX apareceron as utopías, pero no XX habemos visto que fracasaron, como o comunismo, e apareceu unha utopía liberal cuxas dificultades estamos vivindo hoxe día. Iso dá medo. E tamén o feito de que temos a idea de que o que ocorre nunha parte lle concierne a todas. A economía e a tecnoloxía son globais e a sociedade e a política, aínda non o son. Esa tensión entre os aspectos tecnolóxicos e económicos cos sociopolíticos é unha razón de incerteza e medo?.
Si non hai utopías para substituír ás utopías, cal será o camiño? Aínda que Augé entrecierra os ollos con complicidade na primeira parte da súa razonamiento ??é bo que non haxa utopías? ? retorna ao seu acougo afable para completala. El volveu os ollos cara á ciencia e o seu método. ?A ciencia traballa a partir de hipótese. Cando non funcionan ben, cámbianas. É todo o contrario do que ocorre no sistema político. Si hai un bo futuro posible é a partir desa actitude científica perpetuamente revisionista ?oposta á das ideoloxías? e á fidelidade a principios como os dereitos humanos, a educación ou a igualdade?.
O antropólogo é rotundo sobre o fracaso da utopía do XX ??a democracia representativa e o mercado liberal non han ter éxito?, esgrime? e a necesidade dun cambio que non será definitivo e terá o seu transo conflictivo: ?Non é unha constatación pesimista, a Historia sempre foi violenta?. E engade: ?A desigualdade entre os máis ricos dos ricos e os máis pobres dos pobres crece; e tamén crece entre os máis instruídos e os analfabetos nos países emerxentes. Iso xera violencia, pero tamén significa que a Historia non se acabou, que non temos a última fórmula como pensaba Fukuyama?. E esta crise, digan o que digan os presidentes de Goberno, equivale na súa opinión á temible dos trinta. Peor en duración ??Esta é a escala planetaria e por iso require máis tempo?? pero non en remedios: ?Foi a guerra o que permitiu saír da crise dos trinta, hoxe día non é posible unha guerra pero hai outras formas de violencia?.
O deber de consumir
A pirámide social de quen dirixiu durante unha década de L?École deas Hautes Études en Sciences Sociais introduce novas definicións. No vértice superior: unha élite mundial ocupada por poderes de sempre e novos poderes ?as multinacionais e as figuras de éxito global no deporte, a cultura ou calquera outro ámbito?. A continuación, unha masa que o antropólogo identifica pola súa función social: consumir. ?Temos o deber de consumir porque é o motor do sistema. Si non o facemos ben, desátanse as crises?, afirma. En terceiro lugar: os excluídos, sexa da riqueza, sexa do coñecemento. E aí seguirán dado que o sistema non ten estímulos para incluílos no circuíto económico e, xa que logo, arrincalos do seu periferia social. ?Non é necesario crear novos consumidores, só é necesario que os que xa existen consuman perpetuamente?. A súa conclusión dá para pouca festa: ?Os pobres teñen que afacerse a ser pobres a medio prazo?.
Disto escribe en Futuro. Un porvir marcado tamén por redes sociais e tecnoloxías da comunicación, que poden servir para o mellor e para o peor. ?Son un medio para coñecer a outros, pero existe o risco de que se tome por outro mundo distinto ao real. É unha tontería dicir ?teño dous millóns de amigos?. Internet non significa nada si simultáneamente non se fai un esforzo considerable en educación. Cometemos un gran erro si pensamos que substitúe á educación e formación dos nenos. Preocúpame que a adquisición de medios tecnolóxicos non teña como finalidade ter un coñecemento real, a finalidade é a do mercado: vender?
